قرآنی شدن به این است که ملت با قرآن آمیخته بشود، به قرآن عمل کند، معرفت قرآنی را به طور کامل به دست بیاورد. ما امروز در دنیای اسلام این را کم داریم. اسم اسلام همه‌جا هست، تفاخر به اسلام همه جا هست،ُ ادعای مسلمانی همه جا هست، آنچه ما به آن نیاز داریم، ان آمیخته شدن به معارف قرآن و به عمل قرآن است، که این مسلمانی واقعی است. ما می‌خواهیم که ملت ما قرآن را بتوانند درک کنند و از آن استفاده کنند. هدف از همه‌ی این تشریفات و این مسابقه‌ها و این وقت گذرانی‌ها و این تشویق‌ها و این زحمت‌هایی که آقایان می‌کشند، هدف این است که ملت ما با قرآن آشنا بشوند. ما دوریم از قرآن، ما دوریم از قرآن. اگر یک ملتی با معرفت قرآنی آشنا بشود، بسیاری از کارها برای او آسان خواهد شد. حرکت برای او آسان خواهد شد. شما ملاحظه کنید، همین مقداری که ملت ما درهای قرآن را به روی خود باز کرد، که این به برکت انقلاب شد، ببینید چه تحولی در ملت ما به وجود آمد. ببینید چه عظمت و چه عزتی ملت ما پیدا کرد، به همین مقدار اندک حرکتی که به سمت قرآن کردیم. قرآن این جور است اگر حرکت به سمت قرآن به شکل کاملی انجام بگیرد. آن وقت این ملت همان چیزی خواهد شد که قرآن کریم خبر داده است. تاریخ را مسلمان‌ها عوض کردند به برکت قرآن.

امام هادی (علیه السلام) و «جامعه»ای ماندگار

نویسنده:محمد حسن پاكدامن
منبع:روزنامه قدس – شماره 5743

به محوریت آیات قرآن و روایات اهل بیت (علیه السلام) هیچ موجودی ارزشمندتر از انسان نیست وهیچ شئ استخراج شده ای، از معدن هستی به پای انسان نمی رسد. خداوند متعال كه استخراج كننده این گوهر گرانبهاست، پس از استخراج او از معدن هستی، او را به دست زرگرانی متخصص قرار داده تا او را شكل دهند و ارزشمندتر نمایند. شكل دهندگان انسان در این عالم، كسی جز اهل بیت (علیه السلام) نیستند. (ظهیری.علی اصغر/ بر كرانه عصمت/ 462)
بر این باور جلوه های هدایت بخش هر یك از اهل بیت (علیه السلام) را در دوره امامت به گونه تأثیر گذار شاهدیم. در این بین از مشهورترین القابی كه برای دهمین پیشوای شیعیان امام علی النقی (علیه السلام) ذكر شده است لقب ماندگار و شایسته «هادی» است. (طبرسی/ اعلام الوری/ 355) تأثیر گذاری بر فرهنگ و ایده را باید در منطق و سخن بازمانده از بانیان آن جستجو كرد.
مكتب نورانی تشیع در دایرة المعارف بزرگ و سترگ حدیثی اهل بیت(علیه السلام) به قدری جذاب است كه گلچین نمودن آن بسیار سخت است، زیرا هر واژه از سخنان اهل بیت(علیه السلام) ستاره ای خاص در آسمان زندگی پیروان می باشد كه زوایای گوناگون زندگی شیعیان را جلوه نور و هدایت بخشیده است. با این حال، چنانچه خواسته باشیم چشم انداز معرفتی امام هادی(علیه السلام) را نظاره كنیم، معجزه آسا با جامعه ای كبیره و گسترده مواجه می شویم كه بایستگی ها و ملزومات عقیدتی، فكری و آرمانی شیعه را رهنمون گشته است. (قمی/عباس/الانوارالبهیه 287)
آنچه در این نوشتار ارائه می شود، دور نمایی ناقص از معرفی گنجینه ولایت و مرامنامه ولایتمداری تشیع است كه مضامین آسمانی و دور از غلو زیارت جامعه كبیره آن را به ارمغان آورده است.


پیشینه زیارت جامعه كبیره

در میان زیارتنامه های مأثور، زیارتهایی وجود دارد كه به « زیارات جامعه» مشهور است. این زیارتنامه ها را بدان سبب «جامعه»خوانده اند كه متن آنها به گونه ای تنظیم و آموزش داده شده است كه می توان با خواندن یكی از آنها، هر یك از پیامبران و امامان را از دور یا نزدیك زیارت كرد. بنابراین این گونه زیارتها ویژه پیامبر یا امام یا مكان یا زمان خاصی نیست. برخی از مؤلفان كتب ادعیه و زیارات، فقط به آوردن یكی از این زیارتها توجه نشان داده اند( المفید. كتاب المزار / 176- شهید اول، المزار /236) اما برخی، چند فقره از آنها را در كتابهای خویش به ودیعت نهاده اند؛ چنانكه ابن بابویه قمی ملقب به «صدوق» دو فقره( من لایحضره الفقیه/2/608-609؛همو،عیون اخبارالرضا.2/271-278) آقا جمال خوانساری سه فقره (مزار/102) سید محسن امین چهار فقره(مفتاح الجنات 2/210- 218) محدث قمی پنج فقره(مفاتیح الجنان/ 950) و محمد باقر مجلسی در«باب الزیارات الجامعه» به تعداد پیشوایان معصوم (علیه السلام) چهارده فقره(بحارالانوار99/209) از این زیارتها را نقل كرده است. مجلسی(ره) پس از نقل آن زیارتها گوشزد می كند كه زیارتهای جامعه دیگری هم هست كه به سبب موثق نبودن یا تكراری بودن مضامین، از آوردن آنها چشم پوشیدیم. ( سید كاظم طباطبائی. پژوهشی درباره زیارتهای جامعه. مطالعات اسلامی.شماره 62) وی پس از زیارت جامعه صغیره، زیارت جامعه كبیره را نقل می كند. شیخ صدوق(ره) از دقاق، سنائی،وراق و حسین بن ابراهیم بن احمد كاتب یا مكتب و این چهار نفر كه گویا از مشایخ صدوق (ره) بوده اند از محمد بن ابی عبدا... كوفی وابوالحسین اسدی و این دو از محمد بن اسماعیل برمكی از موسی بن عبدا... یا عمران نجفی روایت می كند كه به امام هادی(علیه السلام) گفتم ای زاده رسول خدا(ص) مرا تعلیم فرما زیارتی با بلاغت كامل كه هر گاه خواستم زیارت كنم، آن را خوانم.
فرمود: چون به درگاه حرم رسیدی بایست و پس از غسل در حالی كه شهادتین را زمزمه می كنی، در لحظه دیدن قبه و قبر، سی مرتبه «ا...اكبر» بگو، سپس با وقار و آرامش گام بردار، بایست و سی مرتبه«ا...اكبر» بگو پس از آن نزدیك قبر مطهر برو و چهل مرتبه«ا... اكبر» بگو تا صد تكبیر تمام شود، آنگاه بگو: السلام علیكم یا اهل بیت النبوه...(عیون اخبار /2/272-278؛من لا یحضره الفقیه2/609؛طوسی، تهذیب 6/95؛ مجلسی.محمدباقر.بحارالانوار 99/127-134؛ قمی.مفاتیح الجنان/950) به واسطه این «جامعه» همه امامان (علیه السلام) به غیر از حضرت زهرا(علیه السلام) زیارت می شوند، زیرا آنچه در این زیارت آمده است، همگی شهادت بر شؤون ویژه حجت های خدا بر خلق خدا می باشد و بدیهی است به فرموده امام عسكری (علیه السلام) كه فرمود:«ما امامان حجت های خدا بر مردم و خلق خدا هستیم و فاطمه حجت خدا بر ما می باشد». مقام حضرت زهرا(علیه السلام) تا چه اندازه رفعت دارد و با پیوند دو سخن ارزشمند پیامبر (ص) كه فرمود:«فاطمه روحی التی بین جنبی» و «ظاهری النبوه و باطنی الولایه» می توان چنین نتیجه گرفت كه حضرت زهرا (علیه السلام) مظهر نبوت و ولایت است. (الاسرارالفاطمیه/ 17)


ارزیابی اسناد جامعه كبیره

چنانچه قواعد علم حدیث شناسی و تعابیر و اصطلاحات آن را بشناسیم، به خوبی به تاریخچه ابداع اصطلاحاتی همچون «صحیح» نزد متأخرینی همچون علامه حلی و استادش احمد بن طاوس دست می یابیم.
در دوره علامه حلی به واسطه از بین رفتن قراین خارجی و مشوش شدن مجاهیل با روایات صحیح، قانون حدیث شناسی جدیدی تحت عنوان تقسیم روایات به حدیث صحیح، حسن موثق و ضعیف رسمیت یافت.
از این دوره به ویژه در زمانه معاصر برخی بدون توجه به حدیث صحیح و غیر صحیح نزد قدما به نقد احادیث شیعی در بین كتابهایی همچون كافی، استبصار، تهذیب، عیون اخبار الرضا و ... پرداختند و اعلام داشتند كه روایات غیر صحیح فراوانی در بین احادیث یافت می شود.
این دیدگاه باید واكاوی شود، ولی با ذكر این مقدمه، چنانچه سلسله راویان زیارت جامعه كبیره به محوریت قانون حدیث شناسی متأخرین و معاصرین پی گیری شود، نتیجه آن چیزی به جز همان داوری علامه مجلسی (ره) نیست. علامه مجلسی (ره) كه در حدیث شناسی یكی از مفاخر و مشاهیر شیعه است، با توجه به دیدگاه قدما درباره حدیث، همچنین ملاحظه فصاحت و بلاغت متن زیارت جامعه كبیره در دیگر داوری اش می نویسد: «این زیارتنامه صحیح ترین زیارتنامه ها از نظر سند و جامع ترین و فصیح ترین و بلیغ ترین و والا مرتبه ترین آنهاست» (بحارالانوار 99/144- ملاذ الاخبار 9/278) خوشفكرانی همچون وحید بهبهانی و سید عبدا... شبر نیز فارغ از اصطلاح صحیح نزد متأخرین، زیارت جامعه كبیره را به لحاظ قوت و استحكام متن همچون خطبه های نهج البلاغه، صحیفه سجادیه و دعای ابی حمزه ثمالی صحیح دانسته اند ( الفوائد الرجالیه / 60- الانوار اللامعه فی شرح الزیارة الجامعه/ 25)
متن زیارت جامعه كبیره به گونه ای است كه هر منصفی صدور این معارف بلند را غیر معصوم محال عادی می داند. افزون بر آنكه خطوط كلی آن را با خطوط كلی معارف قرآن كریم- كه مرجع نهایی در بررسی روایات است- هماهنگ می بیند و این چیزی است كه ما را از بحث سندی آن بی نیاز می كند» ( جوادی آملی، ادب فنای مقربان1/87). علاوه بر این رویكرد عالمانه، می توان به مواردی اشاره داشت كه از هر جهت زیارت جامعه كبیره را به عنوان یادگار و اثر امام هادی (علیه السلام) برای شیعیان ، باز می شناسد:

1- مرحوم محدث قمی پس از بیان زیارت جامعه كبیره به نقل از كتاب «نجم الثاقب» حكایت «سید احمد بن سید هاشم بن سید حسن موسوی رشتی» تاجر رشت را می نویسد كه چگونه در سفرش به بیت ا... الحرام به محضر امام زمان (علیه السلام) می رسد و آن جناب وی را سفارش به خواندن زیارت جامعه كبیره می كند.( مفاتیح الجنان / 961)

2- اهتمام دانشمندان و علما به نوشتن شروح متنوع بر زیارت جامعه كبیره كه از آن جمله می توان به شرح مجلسی اول در خلال كتاب روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه (5/451-499) شرح مجلسی دوم در خلال بحارالانوار ( 99/134-144) و كتاب ملاذالاخبار،الاعلام اللامعه فی شرح زیارة الجامعه نوشته سید محمد بن عبدا... الكریم طباطبائی بروجردی، شرح الزیارة الجامعه الكبیره، نوشته شیخ احمد بن زین الدین احسائی و ... اشاره كرد .

3- استشهاد فقها به متن این زیارت در بحثهای فقهی،اخلاقی و تفسیری ( كفعمی . ابراهیم. محاسبة النفس / 10)

پاسخ برخی از شبهات یكی از شبهاتی كه درباره زیارت جامعة الكبیرة مطرح شده توهم غلوگرایی این متن است( ر.ك : روزنامه شرق Online جمعه 6 آبان 1384) به یقین یكی از شاخصه های فرهنگی پیشوایان شیعه ارائه صراطی مستقیم و بی پیرایه از مفاهیم غلوآمیزی بوده است (نهج البلاغه، خطبه 175، بحارالانوار 38/247، كافی1/90) همان گونه كه فرموده اند: راه راست و مستقیم در دنیا، راهی است كوتاه تر از غلو و بلندتر از تقصیر، (صدوق. معانی الاخبار 1/33) ره آورد چنین بینشی راه اعتدال است كه شیعیان باید بر آن گام نهند. با این حال چنانچه مراد و مفهوم از غلو به خوبی آشكار نشود، نتیجه آن انكار و باور نداشتن بسیاری از حقایق و آموزه های دینی است.
«غلو» آن است كه ما برای كسی به جز خداوند استقلال در ذات یا صفات یا افعال قائل شویم. همان گونه كه در دعای جوشن كبیر، اسما و صفات فراوانی از خدا ذكر شده و خدا با هزار جلوه در این دعا برون آمده تا دعا كننده او را با هزار دیده تماشا كند، معرفتش به او بیشترشود و خود را بدان صفات متصف گرداند، امام هادی(علیه السلام) نیز در این زیارت، ائمه اطهار را با جلوه های گوناگون معرفی كرده تا زائر، ائمه(علیه السلام) را از دریچه های مختلف تماشا كند، سپس آن را الگو و اسوه خویش قرار دهد و با تأسی به آنها به تعالی و تكامل خود همت گمارد.به بیان دیگر دعای جوشن كبیر، سفره ای است كه مهمانان آن با هزار نوع غذای توحیدی پذیرایی می شوند، زیارت جامعه نیز سفره ای است كه مهمانان آن با انواع گوناگون غذاهای امام شناسی مورد تكریم قرار می گیرند. بدین ترتیب دعای جوشن كبیر به انسان می فهماند كه سراسر نظام هستی را اسمای حسنای الهی اداره می كند. و جای خالی وجود ندارد تا غیر خدای سبحان اداره آن قسمت را برعهده گیرد.
از این رو باید چشم طمع نیز از غیر خدا فرو بست و به كسی جز او امیدی نداشت. زیارت جامعه نیز در مقام خلافت الهی و امامت،جایی خالی باقی نمی گذارد تا دیگران آن را پر كنند. پس باید دست آز از دیگران كوتاه كرد و دیده امید به خانه اهل بیت (علیه السلام) دوخت.
با وجود معصوم مجالی برای غیر معصوم نخواهد ماند... به یقین هر یك از صفات امام معصوم (علیه السلام) دریچه ای به سرچشمه امام شناسی است... بدین ترتیب دعای جوشن كبیر یك دوره كلاس توحید و خداشناسی است كه معارف آن را امین وحی بر رسول اكرم (ص) القا كرده، زیارت جامعه نیز یك دوره امام شناسی است كه هادی آل محمد (ص) حضرت امام علی النقی (علیه السلام) به رهپویان مكتب امامت و سالكان طریق ولایت آموخته است. ( ادب فنای مقربان 1/84) با این دیدگاه دیگر مجالی برای توهم «غلو» در زیارت جامعه كبیره باقی نمی ماند، به چند دلیل:
1- این زیارت موافق عقیده شیعیان و مؤمنان است. ( تبریزی. میرزا جواد. صراط النجاة 2/568 سؤال 1759 و ج 3/418 سؤال 1225)
2- در متن زیارت جملاتی آمده است كه امكان غلو را نفی می كند. مفاد این جملات این است كه امامان شیعه(علیه السلام) در راستای توحید و نشر خداپرستی گام برداشته اند و آنچه از ویژگی ها بهره برده اند از ناحیه خدا بوده است:
الف:«الی ا... تدعون و علیه تدلون وبه تومنون و له تسلمون و بامره تعملون و الی سبیله ترشدون و بقوله تحكمون»
ب:«السلام علی الدعاة الی ا... و لا دلاء علی مرضاة ا... والتامین فی محبة ا... و المخلصین فی توحید ا... و المظهرین لامرا...»
3- شارحین این زیارت درباره فلسفه تكبیر گفتنهای آغازین زیارت و بیان شهادتین فرموده اند: گفتن شهادتین از مقدمترین درجه های ایمان است . و رمز گفتن تكبیر در هنگام دیدن عظمت و بزرگی ایشان، اقرار به بزرگی خدا، جلال و عظمت پرودرگار است.( شبر، عبدا... مترجم.گلشیخی. عباسعلی. با اختران تابناك ولایت/43)
چنانكه مجلسی اول(ره) گفته وجه تكبیر این باشد كه اكثر طباع مایلند به غلو ، مبادا از عبارات امثال این زیارت به غلو افتند یا از بزرگی حق سبحانه و تعالی غافل شوند.( مفاتیح الجنان/ 950)
از سوی دیگر به نظر می رسد برخی بدون تمركز در دائره علمیت موضوع، تنها به بهانه پیوندهای سیاسی ویژه خود، به توهم غلو در زیارت جامعه كبیره دامن زده اند، در حالی كه پیشتر خود به مواردی اشاره داشته اند كه باید بر اساس آنها وی را مروج غلو دانست با این كه غلو نیست و حقیقت می باشد. (ر.ك: عبدالكریم سروش. روزنامه شرق Online جمعه 6 آبان 1384) به مواردی از این دیدگاه اشاره می شود:
1- عارفان مسلمان معتقد بودند كه پیامبر (ص) ولی اعظم خداوند و انسان كامل است.
2- شیعیان معتقدند كه این نوع ولایت از طریق پیامبر (ص) به امام علی (علیه السلام) و فرزندان ایشان انتقال پیدا كرده است.
3- انسان كامل بنابر تئوری عارفان، مظهر همه اسمای الهی است به همین دلیل او را «مظهرجامع الهی» می نامند و برای او رفیع ترین منزلت را در هستی قائلند.
4- انسان كامل، آئینه بزرگی است كه بازتابنده همه انوار الهی است و همان كسی است كه عارفان معتقدند قوام این عالم به اوست.
5- او بزرگترین خلیفه و نماینده به حق الهی در این عالم است.
6- خداوند در مكان و زمان نیست، حضور خداوند حضور اولیای اوست.


برچسب ها : امام هادی (علیه السلام) و «جامعه»ای ماندگار ,
نویسنده : علی ابادی | نظرات (0)