ما بنده هستیم و باید ابزار و نعمت های خدا را در راهی که مورد رضای خداوند است به کار گیریم، نه آن که آن را خلاف رضای خدایی یا در جایی دیگر به کار گیریم که این ناشکری نعمت است.زبان یکی از بزرگ ترین نعمت های الهی است، نعمت های الهی همه بزرگ هستند و قابل شمارش نیستند، اما زبان از بزرگ ترین نعمت های الهی است؛ صحبت کردن قدرتی است تکوینی که خداوند در مغز انسان قرار داده، خداوند به ما تعلیم سخن گفتن داده و این قدرتی تکوینی است که همه دارند اما خدا بین انسان و قلبش حائل است و گاهی قصد می کنیم چیزی بگوییم اما خدا ما را پشیمان می کند.

امام(علیه السلام) در واقع می گویند خدایا قدرت بیان داده ای توفیق هم بده این نعمتت را در جایی که رضای تو است به کار بگیرم زیرا تو می توانی جلوی آن را بگیری.

در صدر اسلام آن قدر پیامبر گرامی(صلی الله علیه وآله) توصیه به حفظ زبان کرده بودند که بعضی صحابه زیر زبان خود ریگ می گذاشتند تا هنگام سخن گفتن به مشکل بیفتند و در مورد صحبت کردن و سخنان شان فکر کنند.

خداوند می فرماید به عزت و جلال خودم تو را عذابی بکنم که هیچ یک از موجوداتم را چنین عذابی نکرده ام زیرا به واسطه تو چه خونهای ناحقی ریخته شد و در ادامه خاطرنشان کرد: زبان دو زندانبان دارد، اولی دندان و دومی لب ها و همان گونه که زبان امکان انجام امور خیر بی نهایت دارد، در مسیر گناه نیز تا بی نهایت امکان پیش روی دارد.

ما بنده هستیم و باید ابزار و نعمت های خدا را در راهی که مورد رضای خداوند است به کار گیریم، نه آن که آن را خلاف رضای خدایی یا در جایی دیگر به کار گیریم که این ناشکری نعمت است.

امام باقر(علیه السلام) می فرمایند زبان تو کلید هر کار خیر و کلید هر کار شر است، لکن آن را زندان کن و آن جایی که به دردت می خورد و سبب نجات تو است بازش کن و در غیر آن در زندان نگه اش دار؛ بسیاری از معصیت ها احتیاج به خرج کردن و مقدمات دیگر دارد و همه جا ممکن نیست اما گناهان زبان در همه جا و بدون هیچ خرجی انجام شدنی است لکن تنها احتیاج به شنونده دارد.

سخن بیهوده و غیبت ، خود صاعقه اى استهلاك كننده كه گفته اند : مَثَل غیبت كننده ، چون كسى است كه با منجنیقى حسنات خویش را به شرق و غرب دراندازد ، و دیگر از حسنات تهى و خالى گردد

زبان با یك تهمت نابجا، یا یك دروغ، قدرت دارد آبروى پنجاه ساله انسان بى گناهى را بریزد، یا مال و جان بى تقصیرى را بر باد دهد.

زبان مى تواند با گفتار الهى بین دو نفر رااصلاح نموده، آبروى مسلمانى را حفظ كند، و مال و عرض مۆمنىراازخطربرهاندآرى! ایناستطاعتبزرگاو . درحالىكههریكازاعضاىانسانمیتواندوسیلهاىبراىشیطانوشیطانهاباشد; ولىبزرگاندیندرباره«زبان»فرمودهاند: وَاِنَّهُاَعْظَمُآلَةِالشَّیْطانِفىاسْتِفْواءِالاِْنْسانِ: زبان بزرگترین وسیله براى شیطان در گمراهى انسان است.

ایمان به خدا و قیامت را ضامن آراسته شدن زبان به حسنات، و پاك ماندنش از سیئات قرار مى دهد.

در كتاب پر قیمت «منهاج العابدین» در باب زبان چنین مى خوانیم: «بر تو باد اى برادر كه زبان نگه دارى و در ضبط و قیدآورى، كه او سركش ترین عضویست از اعضاء و طغیان و فساد و عدوان او بیشتر است.»

دو

از «سفیان بن عبد الله» روایت است كه گفت به رسول خدا (صلى الله علیه وآله) گفتم: ما اَخْوَفُ ما تَخافُهُ عَلَىَّ فَقالَ هذا وَاَخَذَ بِلِسانِ نَفْسِهِ: اى رسول خدا ! از چه چیز بر من بیشتر مى ترسى؟ فرمود : این و زبان خود با دست گرفت . و از «یونس بنعبید» نقل كردند كه گفت : نفس خود را این گونه یافتم كه رنج روزه را در گرماى سخت مى توانست كشید ; اما ترك كلمه اى كه به كار نمى آید نمى توانست كرد.

آثار حفظ زبان

اول: آنچه «ابوسعید خُدْرى» روایت كرده است كه: چون بنى آدم بامداد برخیزد، تمام اعضاى او به نزد زبان او بگریند و گویند به خدا تو را سوگند مى دهم كه راست باشى كه اگر تو راست باشى ما همه راست شویم و اگر تو كژ روى ما كژ شویم، و معناى این نشانه آن است كه نطق زبان در اعضاى آدمى اثر مى كند ،چه به توفیق و چه به خذلان، و مۆكداینمعنىحكایت«مالكبندینار»استكهگفت: چوندردلخود قساوتى و در تن سستى و در روزى حرمان بینى بدان كه سخن بیهوده گفته باشى .

دوم: آنكه حفظ وقت خویش كنى، كه بیشترین سخنى كه آدمى بر زبان آورد، به غیر ذكر خداى تعالى، لغو باشد و وقت بدان ضایع گردد.

حق زبان ، منزّه داشتتن آن از زشت گویى و عادت دادنش به خوبى و هر فروگذاشتن زیاده گویى هاى بیهوده و نیكى به مردم و خوب گفتند درباره آنان است

«حسان بن ابى سنان » به غرفه اى گذشت كه نوساخته بودند، پرسید كه چند روز است كه این بنا نهاده اند؟ پس روى به نفس خود كرد و گفت : اى نفس مغرور ! تو را به این چكار ، چرا سئوال بى معنا مى كنى؟ و نفس را با یكسال روزه گرفتن عقوبت كرد .

مى گویند : فقیه بزرگ ، حضرت آیت الله العظمى بروجردى یك روز در هنگام بحث در یك مسئله فقهى درباره یكى از شاگردان خودعصبانى شد و سخن تندى به او گفت ، پس از درس او را خواست و سخت از اودلجویى كرد ، آنگاه با خداى خود پیمان بست كه یك سال تمام روزه بگیرد تابا جریمه شدن نفس با یك سال روزه ، از چنان عملى براى همیشه مصون بماند.

سوم : حفظ اعمال صالحه است كه هر كه زبان نگه ندارد و سخن بسیار گوید ،به ناچار در غیبت مردمان افتد و سخن بیهوده و غیبت ، خود صاعقه اى استهلاك كننده كه گفته اند : مَثَل غیبت كننده ، چون كسى است كه با منجنیقى حسنات خویش را به شرق و غرب دراندازد ، و دیگر از حسنات تهى و خالى گردد.

نقل مى كنند كه به یكى از عرفا گفتند : فلان كس غیبت تو را كرد . آن عارف طبقى رطب نزد او فرستاد و گفت : شنیدم كه تو حسنات خود را به هدیه نزد من فرستادى ، خواستم كه آن را تلافى كرده باشم .

چهارم : ترك سخن كه تركآن سلامت از آفت هاى دنیا است ، و به تعبیر دیگر حفظ كردن زبان از گفتارى كه خدایى نیست و ضربه از پى دارد .

پنجم: ذكر آفات آخرت و عاقبت آن است و در این باب یك نكته بگویم : بدان كه آنچه گویى یا سخن حرام باشد یا مباح ، اگر حرام باشد و محظور ، خود عذاب خداى در زیر آن است كه طاقت آن ندارى كه در حدیث است كه : رسول خدا صلوات الله و سلامه علیه فرمود كه : «آن شب كه مرا به آسمان بردند ، قومى را دیدم كه مردار مى خوردند گفتم : اى جبرئیل ایشان كیستند؟ گفت : كسانى هستند كه گوشت مردگان خورند.»

آفات خطرناك زبان

كتاب هاى مهم اخلاقى آفات زبان را در بیست مورد شمرده اند، و در محور هر یك ازآفات به شرح و بسط مسئله اقدام كرده‌اند. در این مقال به ذكر عناوین بیستگانه اكتفاء كرده و تفصیل آن را به مطالعه و تحقیق خوانندگان واگذار مى كنیم: «هیچ سخنى را به زبان نمى گوید جز این كه نزد آن [براى نوشتن و حفظش] نگهبانى آماده است.»

1ـ سخن گفتن، در چیزى كه سود و منفعت براى شنونده ندارد. 2ـاضافهوزیادىگفتندرحدىكه،باعثرنجوزحمتدیگرانشود. 3ـباطلگفتن. 4ـمراءومجادلهكردن. 5ـپیچیدهومغلقگفتن،درحدىكهمستمعنتواند از گفتار استفاده كند. به تعبیر دیگر: هنرنمایى كردن براى نشان دادن شخصیت علمى خویش. 6ـفحش و ناسزا و بدگویى. 7- بىجالعنتكردنمردم 8ـغنا. 9ـشوخى. 10ـمسخرهواستهزاءكردنمردم. 11ـسخنگفتنبهصورتىكهدرمردمایجاددشمنىكند. 12ـ فاش كردن اسرار مردم. 13ـوعدهدروغ . 14ـدروغ . 15ـغیبت. 16ـسخنچینىونمامى. 17ـدوزبانهبودن. 18ـتعریفوتمجیدومدحبىجایاتملقگویى. 19ـسئوالبىمورد. 20ـتهمت .

امام باقر(علیه السلام) می فرمایند زبان تو کلید هر کار خیر و کلید هر کار شر است، لکن آن را زندان کن و آن جایی که به دردت می خورد و سبب نجات تو است بازش کن و در غیر آن در زندان نگه اش دار؛ بسیاری از معصیت ها احتیاج به خرج کردن و مقدمات دیگر دارد و همه جا ممکن نیست اما گناهان زبان در همه جا و بدون هیچ خرجی انجام شدنی است لکن تنها احتیاج به شنونده دارد

زبان و ایمان

قال رسول الله(صلى الله علیه وآله): لا یَسْتِقیْمُ اِیْمانُ عَبْد حتّى یَسْتَقِیْمَ قَلْبُهُ وَلا یَسْتَقِیْمُ قَلْبُهُ حَتّى یَسْتَقِیْمَ لِسانُهُ.«ایمان هیچ بنده اى درست نشود تا آنكه دلش درست شود، و دلش درست نشود تا آنكه زبانش درست شود.»

حق زبان

قال السجاد(علیه السلام): حَقُّاللِّسانِ اِكْرامُهُ عَنِ الْخَنا وَتَعْویدُهُ الْخَیْرَ وَتَرْكُالْفُضُولِ الَّتى لا فائدَةً لَها وَالْبِرُّ بالنّاسِ وَحُسْنُالْقَوْلِ فِیهِمْ. «حق زبان، منزّه داشتن آن از زشت گویى و عادت دادنش به خوبى و هر فروگذاشتن زیاده گویى هاى بیهوده و نیكى به مردم و خوب گفتند درباره آنان است.»

حبس زبان

قال على (علیه السلام) : ِحْبِسْ لِسانَكَ قَبْلَ اَن یُطیلَ حَبْسَكَ وَیُردى نَفْسَكَ ، فَلا شَىْءَاَوْلى بِطُولِ سِجْن مِنْ لِسان یَعْدِلُ عَنِ الصَّوابِ وَیَتَسَرَّعُاِلىَ الْجَوابِ: پیش از آن كه زبانت تو را به زندان طولانى و هلاكت درافكند، او را زندانى كن; زیرا هیچ چیز به اندزه زبانى كه از جاده صواب منحرف مى شود و به جواب دادن مى شتابد، سزاوار زندان طولانى نیست.»

سفارشی به مومنان

جهت حفظ زبان از گناه، ذکر(یا علیم و یاحلیم) و طلب استغفار داشته باشیم .

روایت آمده بیشترین افرادی که به جهنم می روند به خاطر زبانشان است. هفتاد گناه پای زبان می نویسند. این هفتاد گناه چیست ؟خداوند در قرآن کریم به نعمت زبان اشاره فرموده و می فرماید: «الرَّحْمنُ عَلَّمَ الْقُرْآنَ خلق الانسان عَلَّمَهُ الْبَیانَ»

زبان عمده ترین وسیله ای است که مردم به کمک آن با یکدیگر ارتباط فکری برقرار می کنند و ایجاد تفاهم و انتقال مفاهیم از طریق زبان صورت می گیرد. در یک جمله زبان ملاک ارزش و معرف شخصیت انسان و ترازوی عقل اوست.

حضرت علی ـ علیه السلام ـ می فرماید: «المرءُ مخبوء تحت لسانه؛ شخصیت هر کس در پی زبان اوست» زبان با تمام فوائدی که برایش ذکر می شود مفاسد و آفاتی نیز دارد که باید آنها را شناخت تا با کنترل زبان، از ابتلاء به آن آفات پیشگیری و اجتناب ورزید.

در قرآن کریم آمده است: ای کسانی که ایمان آورده اید نباید قومی قوم دیگر را مسخره کند، شاید آنها از اینها بهتر باشند، و نباید زنانی زنان دیگر را مسخره کنند، شاید آنها از اینها بهتر باشند.از یکدیگر عیب مگیرید، و به همدیگر لقبهای زشت مدهید، چه ناپسندیده است نام زشت پس از ایمان. و هر که توبه نکرد آنان خود ستمکارند.

خداوند در آیه دیگر می فرماید: وای بر هر بدگوی عیبجویی.« وَیْلٌ لِّكُلِّ هُمَزَةٍ لُّمَزَةٍ.»

^{راه نجات در چیست ؟}

در روایتی داریم که حضرت رسول ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمود: «هر که متعهد شود محافظت آنچه میان دو فک اوست که زبان باشد، و آنچه میان دو پای اوست، من از برای او بهشت را متعهد می شوم.

شخصی به آن حضرت عرض کرد که: راه نجات چیست؟ فرمود: زبان خود را نگاه دارد و دیگری عرض کرد که: از چه چیز بیشتر بر من ترسیده شود؟ زبان او را گرفت و فرمود: این و فرمود بیشتر چیزی که مردمان را داخل جهنم می کند زبان است و شهوت.

حضرت علی ـ علیه‎السلام ـ می فرماید:«به خدا سوگند، باور نمی کنم بنده ای زبانش را حفظ نکند تقوائی سودمند به دست آورد.

پیامبر اکرم می فرماید: «بیشترین مردم به خاطر گناه و آفت زبان به جهنم می روند.» که در اینجا به بعضی از آنها اشاره می کنیم.

در روایتی داریم که حضرت رسول ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمود: «هر که متعهد شود محافظت آنچه میان دو فک اوست که زبان باشد، و آنچه میان دو پای اوست، من از برای او بهشت را متعهد می شوم»

گناهان زبان :

1.غیبت. 2. نمیمه. 3. دروغ. 4. دو زبانی. 5. بهتان و افتراء. 6. قذف. 7. افشاء اسرار مؤمن. 8. دشنام 9. لعن و نفرین. 10. طعن و شماتت. 11. سُخریه و استهزاء. 12. مدح. 13. اظهار غضب. 14. غنا. 15. کثرت مزاح و خنده. 16. مراء و جدال. 17. خصومت.18. سؤال عوام از امور مشکله. 19. تکلم بدون علم. 20. تکلم بی فایده. 21. منکر خدا شدن. 22. غیر خدا را پرستش کردن. 23. دروغ بستن به خدا. 24. تکذیب آیات خدا. 25. کفران نعمت. 26. از خدا شکوه کردن. 27.اظهار ناامیدی کردن از خداوند. 28. به خداوند دشنام دادن. 29. نسبت فرزند به خدا دادن. 30. نسبت بی عدالتی به خدا. 31. ادعای خدائی کردن. 32. از خدا درخواست بیجا کردن. 33. دعای خیر برای ستمگران. 34. نفرین کردن. 35. چون و چرا کردن در کار خدا. 36. خدا را متهم کردن که به قتل امام حسین راضی بوده. 37. با دشمنان خدا اظهار دوستی کردن. 38. منکر رسالت پیامبر شدن. 39. پیامبر را مجنون خواندن. 40. اسرار امامان معصوم را فاش کردن. 41. از سخن امام عیب گرفتن. 42. برای ظهور امام زمان وقت تعیین کردن. 43. ادعای امامت کردن. 44. حلال خدا را حرام و حرام خدا را حلال دانستن. 45. احکام را با قیاس سنجیدن. 46. به ناحق شهادت دادن. 47. تفسیر به رأی کردن قرآن. 48. مؤمن را خوار کردن. 49. فاسق را عزیز شمردن. 50. مؤمن را ترساندن. 51. اظهار فقر و تنگدستی کردن. 52. راز خود را به دیگران گفتن. 53. به پدر و مادر اُف گفتن. 54. عیبجوئی کردن. 55. نسبت زنا به کسی دادن. 56. خلافکار را تشویق کردن. 57. مؤمنان را با القاب زشت خواندن. 59. به مال و منال دیگران غبطه خوردن. 60. وعدة دروغ دادن. 61. صفات نیک زنان را به نامحرمان گفتن. 62. با زن نامحرم شوخی کردن. 63. فال بد زدن. 64. عذرتراشی برای ظلم ظالمان. 65. سخن برادر مسلمان خود را قطع کردن. 66. پیشگویی و کهانت. 67. منّت کشیدن. 68. با خواندن قرآن کسب روزی کردن. 69. امر سلاطین را امر خدا دانستن. 70. در کیفیت خدا سخن گفتن.